भारतीय रिझर्व्ह बँके (RBI) ने देशातील “सिस्टीमॅटिकली इम्पॉर्टंट बँका” (D-SIBs)ची 2024 ची यादी जाहीर केली आहे. यात स्टेट बँक ऑफ इंडिया (SBI), HDFC बँक आणि ICICI बँक या तीन बँकांचा समावेश आहे. RBI च्या म्हणण्यानुसार, या बँका देशाच्या आर्थिक स्थैर्यासाठी महत्त्वाच्या आहेत आणि त्या “बुडण्यासारख्या” जोखमीपासून सुरक्षित समजल्या जातात.
पार्श्वभूमी:
1. बँकिंग समावेशन आणि डिजिटलायझेशन:
– मोदी सरकारच्या जनधन योजनेमुळे देशातील 80% पेक्षा जास्त लोकसंख्या आता बँकिंग व्यवस्थेशी जोडली गेली आहे.
– UPI (PhonePe, Google Pay, Paytm) सारख्या डिजिटल पेमेंट प्लॅटफॉर्म्समुळे कॅशलेस ट्रान्झॅक्शन्समध्ये मोठी वाढ झाली आहे.
2. बँकांची स्थिरता आणि RBI ची भूमिका:
– RBI ला खाजगी, सरकारी, सहकारी बँकांवर नियंत्रण ठेवण्याचा अधिकार आहे. जर एखादी बँक दिवाळखोर ठरली, तर RBI तिचा लायसन्स रद्द करू शकते.
– गेल्या काही वर्षांत PMC बँक, YES बँक सारख्या बँकांवर RBI ने निर्बंध घातले होते.
D-SIBs म्हणजे काय?
– Domestic Systemically Important Banks (D-SIBs) ह्या अशा बँका आहेत ज्यांचे देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर खूप मोठे प्रभाव आहे. जर या बँका बुडल्या तर संपूर्ण आर्थिक व्यवस्था धोक्यात येऊ शकते.
– RBI ने 2014 पासून ही यादी तयार करण्यास सुरुवात केली. SBI ही 2015 पासून, ICICI 2016 पासून आणि HDFC 2017 पासून या यादीत आहेत.
का मानल्या जातात या बँका सुरक्षित?
1. अधिक भांडवल गरज:
– D-SIBs बँकांना RBI कडून जास्त कॅपिटल राखीव ठेवण्याची गरज असते. उदा., SBI ला त्याच्या एकूण मालमत्तेच्या 0.8% इतके अतिरिक्त भांडवल राखावे लागते.
2. सरकारी आधार:
– SBI सारख्या सरकारी बँकांना केंद्र सरकारचा पाठिंबा असतो. खाजगी बँकांना (HDFC, ICICI) देखील आर्थिक संकटात RBI मदत करते.
3. आर्थिक प्रभाव:
– या तिन्ही बँकांचे देशभरातील 50% पेक्षा जास्त ठेवी आणि कर्ज व्यवहारांवर नियंत्रण आहे.
सामान्य ग्राहकांसाठी याचा अर्थ काय?
– सुरक्षित गुंतवणूक: जर तुमची ठेवी या बँकांमध्ये असतील, तर त्या अत्यंत सुरक्षित समजल्या जातात.
– कर्जाच्या बाबतीत: या बँका कधीही बंद होण्याची शक्यता नसल्यामुळे कर्जदारांना स्थिरता मिळते.
– शेअर मार्केटमधील विश्वास: D-SIBs मध्ये असलेल्या बँकांचे शेअर्स दीर्घकालीन गुंतवणूकीसाठी योग्य मानले जातात.
भविष्यातील दिशा:
– RBI नियमांनुसार, या बँकांनी आपली भांडवल गुणवत्ता (CRAR) आणि जोखीम व्यवस्थापन सुधारणे आवश्यक आहे.
– नवीन तंत्रज्ञान (AI, ब्लॉकचेन) वापरून ह्या बँका डिजिटल सुरक्षितता वाढवत आहेत.
“जास्तीत जास्त सुरक्षितता” हे RBI च्या D-SIBs यादीतील बँकांचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. SBI, HDFC आणि ICICI बँका यामध्ये गुंतवणूक किंवा ठेव ठेवणे हा सामान्य ग्राहकांसाठी विश्वासार्ह पर्याय आहे. तथापि, लहान बँकांमधील ठेवींवरही RBI चे ₹5 लाख पर्यंतचे विमा (DICGC) लागू आहे, याची नोंद घ्यावी.