वॉशिंग्टन/तेहरान: गेल्या काही दिवसांपासून इस्रायल-इराण संघर्षात अमेरिकेच्या सहभागाची चर्चा होती, ती अखेर खरी ठरली. अमेरिकेने इराणच्या फोर्डो, नतांज आणि इस्फहान या तीन प्रमुख अणुऊर्जा केंद्रांवर हवाई हल्ले केले. अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी स्वतः आपल्या ट्रूथ सोशल या सोशल मीडिया मंचावरून या हल्ल्याची माहिती दिली. या हल्ल्यांमुळे मध्यपूर्वेतील तणाव आणखी वाढण्याची शक्यता आहे, तर ट्रम्प यांनी शांततेचा मार्ग स्वीकारण्याचा संदेशही दिला आहे.
हल्ल्याचा तपशील
अमेरिकेने या हल्ल्यासाठी सहा बी-२ स्टेल्थ बॉम्बर विमाने आणि नौदलाच्या पाणबुड्यांमधून ३० टॉमहॉक क्रूझ क्षेपणास्त्रांचा वापर केला. फोर्डो या अणुऊर्जा केंद्रावर १२ बंकर बस्टर बॉम्ब टाकण्यात आले, तर नतांज आणि इस्फहान येथील केंद्रांवर क्रूझ क्षेपणास्त्रांचा मारा करण्यात आला. फोर्डो हे इराणचे सर्वात सुरक्षित आणि खोलवर बांधलेले अणुऊर्जा केंद्र मानले जाते, ज्याला नष्ट करण्यासाठी केवळ अमेरिकेच्या ३०,००० पौंड वजनाच्या जीबीयू-५७ मॅसिव्ह ऑर्डनन्स पेनेट्रेटर (बंकर बस्टर) बॉम्बची आवश्यकता होती, असे इस्रायली आणि अमेरिकी अधिकाऱ्यांचे मत आहे.
ट्रम्प यांनी ट्रूथ सोशलवर लिहिले, “आम्ही इराणच्या फोर्डो, नतांज आणि इस्फहान येथील तीन अणुऊर्जा केंद्रांवर यशस्वी हल्ले केले. सर्व विमाने इराणच्या हवाई हद्दीतून बाहेर आली असून, फोर्डोवर पूर्ण क्षमतेने बॉम्ब टाकण्यात आले. सर्व विमाने सुरक्षितपणे परतत आहेत. अमेरिकेच्या योद्ध्यांचे अभिनंदन! आता शांततेची वेळ आहे.”
हल्ल्यामागची पार्श्वभूमी
इस्रायल आणि इराण यांच्यात १३ जून २०२५ पासून सैन्य संघर्ष सुरू आहे. इस्रायलने इराणच्या हवाई संरक्षण यंत्रणा आणि क्षेपणास्त्र तळांवर हल्ले केले होते, तर इराणने प्रत्युत्तरादाखल इस्रायलवर क्षेपणास्त्र हल्ले केले. इस्रायलच्या हल्ल्यांमुळे नतांज येथील अणुऊर्जा केंद्राचे काही नुकसान झाले होते, परंतु फोर्डोच्या खोलवर असलेल्या संरचनेला नष्ट करण्याची क्षमता इस्रायलकडे नव्हती. यामुळे इस्रायलने अमेरिकेची मदत मागितली होती.
अमेरिकेने या हल्ल्यांमागे इराणच्या अण्वस्त्र निर्मितीच्या धोक्याला आळा घालण्याचा हेतू असल्याचे स्पष्ट केले. ट्रम्प यांनी राष्ट्राला संबोधित करताना सांगितले, “गेल्या ४० वर्षांपासून इराण अमेरिकेविरोधात काम करत आहे. त्यांच्या अणुऊर्जा केंद्रांचा नाश करून आम्ही त्यांची अण्वस्त्र निर्मितीची क्षमता नष्ट केली आहे.”
इराण आणि आंतरराष्ट्रीय प्रतिक्रिया
इराणच्या अणुऊर्जा संस्थेने या हल्ल्यांना “आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे उल्लंघन” आणि “जंगलाच्या नियमांवर आधारित कारवाई” असे संबोधले. इराणच्या परराष्ट्र मंत्र्यांनी सर्व पर्याय खुले ठेवत देशाचा बचाव करण्याचा इशारा दिला आहे. तेहरानमधील काही माध्यमांनी या हल्ल्यांमुळे फोर्डो येथे किरकोळ नुकसान झाल्याचा दावा केला, परंतु स्वतंत्र पडताळणी झालेली नाही.
इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेतन्याहू यांनी ट्रम्प यांच्या “धाडसी निर्णयाचे” कौतुक केले आणि अमेरिकेच्या “प्रचंड आणि नीतिमान सैन्य शक्ती”बद्दल प्रशंसा केली. दुसरीकडे, संयुक्त राष्ट्रांचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी या हल्ल्यांना “धोकादायक वाढ” संबोधत मध्यपूर्वेतील संघर्ष वाढण्याची भीती व्यक्त केली. क्युबाच्या राष्ट्राध्यक्षांनीही या हल्ल्यांचा निषेध केला आहे.
अमेरिकेतील राजकीय प्रतिक्रिया
अमेरिकेत या हल्ल्यांवरून राजकीय मतभेद पाहायला मिळत आहेत. काही रिपब्लिकन नेत्यांनी ट्रम्प यांच्या निर्णयाचे समर्थन केले, तर काहींनी यामुळे मध्यपूर्वेत दीर्घकालीन युद्धाची भीती व्यक्त केली. डेमोक्रॅटिक पक्षाने या हल्ल्यांना कॉंग्रेसच्या परवानगीशिवाय केलेली कारवाई म्हणत टीका केली आहे. व्हर्जिनियाचे सिनेटर टिम केन यांनी याविरोधात ठराव मांडण्याची तयारी दर्शवली आहे.
पुढे काय?
या हल्ल्यांमुळे इराणच्या अणुऊर्जा कार्यक्रमाला मोठा धक्का बसला असला, तरी तज्ञांच्या मते, इराणची प्रतिक्रिया आणि त्यांचे पुढील पाऊल मध्यपूर्वेतील परिस्थिती ठरवेल. इराणच्या स्ट्रेट ऑफ होर्मुझ बंद करण्याच्या धमकीमुळे जागतिक तेल पुरवठ्यावर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
ट्रम्प यांनी इराणला शांततेचा मार्ग स्वीकारण्याचा इशारा देताना म्हटले, “जर इराणने प्रत्युत्तर दिले, तर त्यांना आजपेक्षा कितीतरी मोठ्या शक्तीचा सामना करावा लागेल.” यामुळे मध्यपूर्वेतील तणाव आणखी वाढण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
अमेरिकेच्या या हल्ल्यांनी इस्रायल-इराण संघर्षात नवे वळण आणले आहे. इराणच्या अण्वस्त्र निर्मितीच्या धोक्याला आळा घालण्याचा हेतू यशस्वी झाला असला, तरी यामुळे निर्माण झालेल्या भू-राजकीय तणावामुळे जागतिक समुदायाची चिंता वाढली आहे. आता सर्वांचे लक्ष इराणच्या पुढील हालचाली आणि आंतरराष्ट्रीय मुत्सद्देगिरीकडे लागले आहे.