मुंबई: महाराष्ट्राच्या राजकीय आणि सांस्कृतिक क्षितिजावर एक ऐतिहासिक घटना घडत आहे. शिवसेनेचे नेते उद्धव ठाकरे आणि महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे (मनसे) अध्यक्ष राज ठाकरे यांनी हिंदी भाषा सक्तीच्या विरोधात एकत्र येण्याचा निर्णय घेतला आहे. ५ जुलै २०२५ रोजी मुंबईत भव्य मोर्चा काढण्याची घोषणा या दोन्ही नेत्यांनी केली असून, यामुळे राज्याच्या राजकारणात खळबळ उडाली आहे. मराठी अस्मितेचा जागर पुन्हा एकदा जोमाने पेटला असून, हा मोर्चा मराठी भाषा आणि संस्कृतीच्या संरक्षणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल ठरण्याची शक्यता आहे.
हा मोर्चा गिरगाव चौपाटीपासून आझाद मैदानापर्यंत निघणार आहे. यापूर्वी राज ठाकरे यांनी ६ जुलै रोजी स्वतंत्र मोर्चा काढण्याची घोषणा केली होती, तर उद्धव ठाकरे यांनी ७ जुलै रोजी मराठी समन्वय समितीच्या आंदोलनाला पाठिंबा दर्शवला होता. मात्र, दोन स्वतंत्र मोर्चांमुळे गोंधळ निर्माण होऊ शकतो, या विचाराने दोन्ही पक्षांनी एकत्रित मोर्चा काढण्याचा निर्णय घेतला. शिवसेना नेते संजय राऊत यांनी सोशल मीडियावर उद्धव आणि राज ठाकरे यांचा एकत्रित फोटो शेअर करत लिहिले, “महाराष्ट्रातील शाळांत हिंदी सक्तीविरोधात एकच आणि एकत्र मोर्चा निघेल! जय महाराष्ट्र!” या घोषणेने मराठी जनतेच्या मनात उत्साहाची लहर पसरली आहे.
महाराष्ट्रातील शाळांमध्ये पहिल्या इयत्तेपासून हिंदी भाषा सक्तीची करण्याचा केंद्र सरकारच्या राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाचा भाग असलेल्या त्रिभाषा सूत्राचा प्रस्ताव गेल्या काही महिन्यांपासून वादग्रस्त ठरला आहे. या निर्णयामुळे मराठी भाषा आणि संस्कृतीवर आघात होण्याची भीती मराठी जनतेत निर्माण झाली आहे. उद्धव ठाकरे यांनी याला “भाषिक आणीबाणी” संबोधत भारतीय जनता पक्षावर (भाजप) मराठी अस्मितेला कमकुवत करण्याचा आरोप केला आहे. त्यांनी स्पष्ट केले की, “आम्ही हिंदी भाषेच्या विरोधात नाही, परंतु ती जबरदस्तीने लादण्याला आमचा तीव्र विरोध आहे. मराठी ही आमच्या संस्कृतीची आत्मा आहे, आणि तिचे संरक्षण करणे हा आमचा धर्म आहे.”
राज ठाकरे यांनीही या मुद्द्यावर आक्रमक भूमिका घेतली आहे. त्यांनी पत्रकार परिषदेत सांगितले, “हा मोर्चा केवळ हिंदी सक्तीविरोधात नाही, तर महाराष्ट्राच्या मराठीपणाला नष्ट करण्याच्या कटाविरुद्ध आहे. आम्ही सर्व मराठीप्रेमींना, राजकीय पक्षांना, साहित्यिकांना, कलाकारांना या मोर्च्यात सहभागी होण्याचे आवाहन करतो. यात कोणत्याही पक्षाचा झेंडा नसेल, फक्त मराठी अस्मितेचा अजेंडा असेल.” त्यांनी पुढे म्हटले की, हा मोर्चा मराठी माणसाच्या एकतेचे आणि ताकदीचे प्रतीक ठरेल.
या मोर्च्याची तयारी जोरात सुरू आहे. शिवसेना आणि मनसे कार्यकर्ते एकत्रितपणे नियोजन करत असून, हा मोर्चा शांततापूर्ण, परंतु प्रभावी होण्यासाठी विशेष खबरदारी घेतली जात आहे. मनसेचे नेते संदीप देशपांडे यांनी सांगितले, “हा मोर्चा मराठी माणसाच्या स्वाभिमानाचा उद्घोष आहे. यात लाखो मराठीप्रेमी सहभागी होतील आणि मराठी अस्मितेची ताकद देशाला दाखवून देतील.” मराठी समन्वय समितीचे अध्यक्ष दीपक पवार यांनीही या आंदोलनाला पाठिंबा दर्शवला असून, त्यांनी २९ जून रोजी हिंदी सक्तीच्या सरकारी आदेशाच्या प्रती जाळण्याचा कार्यक्रम जाहीर केला आहे.
या मोर्च्याला राजकीय रंग येण्याची शक्यता आहे, कारण येत्या काही महिन्यांत मुंबई महानगरपालिका (बीएमसी) निवडणुका होणार आहेत. राजकीय विश्लेषकांच्या मते, मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर उद्धव आणि राज ठाकरे यांचे एकत्र येणे हे बीएमसी निवडणुकीसाठी नवे समीकरण निर्माण करू शकते. गेल्या दोन दशकांपासून शिवसेना आणि मनसे यांच्यात राजकीय वैर होते, परंतु मराठी अस्मितेच्या मुद्द्याने या दोन्ही पक्षांना एका व्यासपीठावर आणले आहे. काही विश्लेषकांचे मत आहे की, हा केवळ एक आंदोलन नसून, भविष्यातील राजकीय गठबंधनाची नांदी असू शकते.
मात्र, सत्ताधारी भाजप आणि एकनाथ शिंदे गटाच्या शिवसेनेने या आंदोलनाला “नौटंकी” आणि “राजकीय ड्रामा” संबोधत टीका केली आहे. शिक्षणमंत्री दादा भुसे यांनी स्पष्ट केले की, “त्रिभाषा सूत्रात हिंदी सक्तीची कोणतीही तरतूद नाही. विद्यार्थ्यांना तिसऱ्या भाषेचा पर्याय निवडण्याचे स्वातंत्र्य आहे.” भाजप नेते आणि उद्योगमंत्री उदय सामंत यांनी उद्धव ठाकरेंवर पलटवार करत म्हटले, “जेव्हा उद्धव ठाकरे २०१९ ते २०२२ दरम्यान मुख्यमंत्री होते, तेव्हा त्यांनी हिंदी सक्तीला का मान्यता दिली? आता त्यांचा हा विरोध केवळ राजकीय स्वार्थासाठी आहे.”
या टीकेला उत्तर देताना उद्धव ठाकरे यांनी सांगितले, “माझ्या मुख्यमंत्रिपदाच्या काळात मी मराठी भाषेला सर्व शाळांमध्ये सक्तीचे केले होते. आम्ही हिंदी किंवा कोणत्याही भाषेच्या विरोधात नाही, परंतु मराठीच्या खर्चाने हिंदी लादणे आम्ही सहन करणार नाही.” त्यांनी सर्व मराठीप्रेमींना, कलाकारांना, साहित्यिकांना आणि खेळाडूंना या मोर्च्यात सहभागी होण्याचे आवाहन केले आहे.
हा मोर्चा मराठी अस्मितेच्या लढ्यासाठी एक टर्निंग पॉइंट ठरू शकतो. ५ जुलै रोजी मुंबईच्या रस्त्यांवर लाखो मराठीप्रेमींची गर्दी आणि ठाकरे बंधूंची एकजूट मराठी माणसाच्या स्वाभिमानाचा नवा अध्याय लिहू शकते. या आंदोलनाचे पडसाद केवळ महाराष्ट्रापुरते मर्यादित न राहता राष्ट्रीय स्तरावरही उमटण्याची शक्यता आहे.